A CIVIDADE DE LOUREDO

                O castro da Cividade, no lugar de Eira Grande da parroquia de Louredo, é un dos poboados castrexos máis grandes do concello de (As) Mós. Aínda que non é deses enormes oppida coma Sta. Tegra ou San Cibrán das Las, debeu de ser un poboado importante no Val da Louriña para acadar o nomeamento de cividade ou cidade co que chegou aos nosos días. Algúns especialistas asocian este topónimo con asentamentos de forte ocupación romana ou que acadaron o seu pleno crecemento trala chegada dos romanos.

                Este xacemento está sen excavar e hai moi poucos datos publicados sobre el, basicamente referidos ao achado de moitos restos cerámicos en superficie e ao impoñente foxo (sobre todo no Sur do recinto) construído para protexer a zona máis difícil de defender. Os habitantes do castro tiveron que facer unha auténtica obra de enxeñaría, xa que nesa parte do esporón no que se emplaza a cidade o terreo está máis baixo que os terreos de extramuros.

                O ano pasado, por estas datas, fixeron unha tala de eucaliptos no foxo e na muralla Leste da Cividade que deixou ao descuberto varias cousas… 

Foto: Corte do camiño.

                Algunhas persoas sabemos que este tipo de actuacións teñen que comunicarse ás autoridades encargadas de velar polo noso Patrimonio Arqueolóxico. O malo é que outros non o saben e eu descoñezo a que grupo de persoas pertencen os propietarios das coutadas ou os madeireiros que fixeron o traballo. O certo é que, para poder acceder co tractor meteron unha pala por un carreiro que había bordeando a muralla Leste, abrindo un corte de 50-100 cm.

Foto: Corte do camiño.

                Cando estiven alí para tirar estas fotos atopei a unha veciña do Barrio de Eira Grande e pregunteille se era ela a propietaria da coutada.

- Ai, non meu fillo, eu vou pa’ casa e como limparon este camiño, veño por aquí para atallar.

- Pois parece que o fixeron novo - Apunteille eu referíndome á “limpeza do camiño”.

- Non oh…!, este camiño hóuboo de sempre. Era o camiño que che había antes para ir a Eira Grande, antes de que fixeran o camiño novo.

                Este dato pareceume ben curioso- aínda que non creo que fose un camiño de carro- e axuda a comprender mellor o entorno deste xacemento na súa época, xa que os novos camiños asfaltados ocultaron ós antigos. O traballo de ensanchamento da pá deixou ao descuberto unha chea de anacos de cerámica que non deberon de chamar á atención dos madeireiros nin da veciña de Eira Grande pero que aparecían coas súas cores ocres, vermellas ou negras na terra revolta. 

                O primeiro anaco atopeino de casualidade… despois, fixándome ben, foron aparecendo máis e máis anacos de bordes, fondos e asas de diferentes cacharros galaico-romanos. Tamén aparecían no corte do camiño e, máis tarde, no mesmo terraplén da muralla. 

                Alí onde o chan estaba remexido polas rodas do tractor ou pola caída e arrastre dun eucalipto, aparecían anacos de cerámica, confirmando os datos que xa coñecíamos.

 

Foto: A caída e arrastre dunha arbore pola muralla.



Foto: Cerámica da CIVIDADE.

                 Por outra banda, a tala de árbores supuxo unha limpeza que facilita a vista e a comprensión das estruturas defensivas do castro. Nestes momentos pódense apreciar mellor que nunca as altas murallas e o enorme foxo (40 m de ancho X 10 m de fondo aprox.) excavado na ladeira do esporón. 

Foto: Muralla e camiño a Eira Grande.

Foto: Panorámica de esquina onde se xuntan a muralla Leste e o foxo Sur.

  

Foto: Dende o alto da muralla.

Foto: Foxo Sur.



Foto: Foxo Oeste.

Foto: Entrada Oeste.

                 A entrada principal (Oeste) e o entramado das orixinais vías de acceso ao poboado son obras  complicadas que nos amosan o grande inxenio dos antigos poboadores da Cividade de Louredo.

UN PERCORRIDO POLA HISTORIA DE LOUREDO.

                De seguro este lugar estivo habitado dende a Prehistoria xa que é un auténtico balcón sobre o Lagual, topónimo que fai referencia a unha lagoa que formaba o río Louro, desaparecida e desecada pola construción das vías de ferrocarril. Para segui-lo curso do río era necesario pasar por este punto no que a natureza deseñou un paso profundo e estreito cunha lagoa que actuaba como tapón.  Non é dificil imaxinar aos primeiros cazadores no alto deste emplazamento esperando a que as greas de gando salvaxe entraran neste funil para atacalas por sorpresa.

                Da outra banda do río están os petróglifos de San Antoíño, Alfacuca e Salgueirón, que xunto á necrópole romana de San Salvador de Louredo (estela de Fronto Loveyo Sículo) interactuaron nalgún tempo coa Cividade.

                Na Idade Media estableceuse o Señorío dos Lanzós, xérmolo da antiga Xurisdición de San Antoíño, que chegou a ser (aínda que durante pouco tempo) a capital do Concello.

Actualmente a asociación cultural desta parroquia chámase “A Cividade de Louredo”.

Deixo este mapa coa situación dos xacementos do entorno da Cividade, que axudarán a comprender a evolución histórica da Parroquia de Louredo e recomendo pois, a tódolos amantes da cultura galaico-romana, unha pronta visita á “Cividade de Louredo” antes de que volva ocultarse tra-la mesta cortina dos eucaliptos.

                            

vista aérea
vista aérea 2

XORNADA DE PEDRA NO INCIO. DESCUBRINDO O MÁRMORE GALEGO.

XORNADA DE PEDRA NO INCIO. DESCUBRINDO O MÁRMORE GALEGO.

                A fin de semana pasada celebrouse a IV Feira de Artesanía e Etnografía do Incio e fun convidado polo Concello a participar, xa que este ano estivo adicada á pedra. Ao cabo, resultou ser unha pequena xuntanza de canteiros na que tiven o gusto de coñecer a Jose Luis de Becerreá e ao canteiro local, Álvaro Pereiro Rodríguez.

                Tamén estiveron outros xamarúas arjinas (compañeiros canteiros) doutras ocasións como David Soengas, Ramón Villar e Laura Duve, compartindo esta bonita xornada adicada ao noso oficio. Fixemos unha demostración de cantería labrando unha pedra durante todo o día para que o público poidera seguir a evolución do noso traballo e tamén unha pequena mostra dalgunhas das nosas obras.

Foto: Javilla de arjinas (cuadrilla de canteiros). Con (de esquerda a dereita) Ramón Villar (Pardiñas-Guitiriz), Laura Duve (O Barco de Valdeorras), Álvaro Pereiro (O Incio) e Jose Luis (Becerreá).

                A feira tivo un pregoeiro de luxo. Calros Solla adicounos unha sentida gabanza, repasando historias dos vellos canteiros galegos e do seu Cerdedo natal, anécdotas de buxas (mestres canteiros) e morróns (aprendices), referencias ao verbo xido (a fala dos canteiros), cantigas de traballo e outras xideces (cousas bonitas) que fan fatularse (enorgullecerse) do noso oficio.

Foto: O pregoeiro, Calros Solla. A jalruada jinou a mazaricos de arría de todeitos nobis. Cernias de granxo.

FALANDO COAS PEDRAS - O MÁRMORE DO INCIO.

                Aproveitei esta viaxe ás terras do Incio para falar coas pedras e descubrir o mármore galego xa que descoñecía a existencia desta variedade de pedra na Galiza. E na súa procura visitei a Igrexa románica de Hospital do Incio, adicada a San Pedro Félix. 

 Fotos: Detalles das xambas, basas e capiteis da porta principal da igrexa.

Aquí tedes mellores fotos e máis datos sobre a única igrexa construída en mármore que hai de aquí ate Roma.

                Este mármore foi utilizado en moitas edificacións de época romana na cidade de Lugo pero tal vez a obra máis coñecida sexa o Crismón de Quiroga. 

                No lugar de Pacios atopei a Javier, dono dos terreos nos que estivo a última canteira de mármore, abandonada varias décadas atrás debido á pouca rendabilidade. Aínda que a vexetación foi tapando toda a canteira aínda se poden ver algúns pendellos e outras construcións dos tempos da explotación que amablemente me amosou Javier, deixándome levar algúns cachotes deste mármore, un dos cales utilicei para labrar durante a feira.

Foto: Javier, veciño de Pacios e dono dos terreos da antiga canteira de mármore.

 

Foto: Peza que tallei na feira sobre un dos anacos de marmore da antiga canteira do lugar de Pacios.

                Non estou seguro pero creo que hoxe en día séguese a extraer mármore na localidade de Lóuzara (Samos).

 

O MUSEO DA PEDRA (BUXÁN).

                Por último, descubrín (e recomendo unha visita) a Casa-Museo da Pedra que rexenta o canteiro Álvaro Pereiro Rodríguez. A paixón deste escultor pola heráldica lévao a incorporar novos deseños nos seus escudos de armas e un bó exemplo é o que preside a entrada ao museo, no que incluiu a ferramenta dos canteiros especializados na lousa (de tradición familiar), que realmente é a pedra máis abundante de toda esta comarca. 

Foto: No escudo de arriba (no cuarto superior dereito) pódense apreciar as ferramentas propias dos canteiros da lousa.

                Unha das pezas máis curiosas do museo é este muíño barquiforme que destaca polo seu tamaño (nunca vira un tan grande) e pola inscrición (petróglifo) que se pode apreciar nun lateral e que Álvaro interpreta coma un cervo.

Foto: Muíño barquiforme con gravado lateral.

Foto: Muíño xiratorio.

Foto: Outra das pezas destacadas, procedente dun castro da zona, é esta pía circular con buraco de desaugue (probablemente unha sorte de morteiro ou prensa).

Foto: Álvaro posa diante dun retablo de mármore do Incio adicado a Sarria.

O museo complétase coa súa coleción de esculturas, heráldica e outras pezas arqueolóxicas que non puiden ver debido á nocturnidade da miña visita.

Se ides ás terras do Incio non deixedes de pasar por este museo e coñecer a Álvaro Pereiro. Estou seguro de que, se pode, será o mellor guía para visitar os castros da comarca e contarvos as lendas a eles asociadas.

Non podo máis que mostrar a miña admiración pola labor deste xamarúa, unha mostra de que, polo noso patrimonio, fai máis quen quere ca quen pode.

CANTERIOS NO OBRADOIRO, AJOUPAMACIÓN DE ARXINAS II - 28 DE XULLO

AJOUPAMACIÓN DE ARXINAS II – A PEDRA QUE PISAS

“A Pedra que pisas” é o nome dunha serie de iniciativas encamiñadas a conservar o pavimento histórico de Compostela dirixida pola Fundación Laboral de la Construcción Galicia e o Consorcio de Santiago.

Unha destas iniciativas é o concurso Canteiros no Obradoiro, no que por cuarto ano consecutivo (28 de xullo), os arxinas (canteiros) seleccionados tiveron que facer unha lousa escuadrada por cinco das súas caras partindo dun bloque de pedra irregular.

A labra dunha pedra destas características é o A,B,C, deste oficio.

Foto: arxinas chegando á escola de canteiría de Santiago.

Felicito á organización deste concurso xa que volver a escoitar a ferramenta dos arxinas na Praza do Obradoiro supón unha ledicia para tódolos que nos gusta a pedra e o noso oficio. Por outra banda o público – moi numeroso nestas datas – pode facerse á idea de todo o traballo que hai na capital e decatarse de que non só hai que mirar para arriba - ás torres e fachadas dos edificios históricos – senón que no chan existe un inmenso traballo feito ao longo dos séculos.

Foto: as lousas enriba dos bancos de traballo.

Este ano, por primeira vez, tiven a sorte de poder participar e comprobei que os organizadores pensan en todo e o duro traballo vese recompensado pola atención e o bo trato recibido.

Foto: a organización incluso habilitou un espazo para que os máis pequenos probaran a escuriar na arría (picar na pedra).

Ademáis do porriñes Juan Vázquez, que xa participaba por segundo ano e conseguiu o primeiro dos accésit, nesta edición participamos tres arxinas máis da Louriña por primeira vez.

Foto: Juan Rodriguez de Atios (O Porriño), eu e David Iglesias Debén (As Mós).

Agora que xa coñecemos os pormenores do certame tentaremos traer algún premio en vindeiras edicións para o Val da Louriña, que actualmente, é a terra dos canterios por excelencia.

Francisco Cao Camino. UN GRAN MESTRE CANTEIRO.

Como xa dixen, escuadrar unha pedra para facer un sillar (ou unha lousa coma a que tivemos que facer onte) é a proba que ten que superar todo canterio que se precie. Antigamente era o exame final para os aprendices que, despois de dominar esta técnica, deixaban de ser pinches e recibían do mestre canteiro a súa propia ferramenta.

Tódolos canteiros que fomos ao certame sabemos facer un perpiaño (sillar) pero hoxe en día traballamos con ferramentas eléctricas que adiantan moito o traballo e non temos tanta práctica na labra con ferramenta manual.

Por iso quero destacar o meu respecto e admiración por Francisco Cao Camino, o gañador do concurso que para min xa mereceu o premio soamente por presentarse coa ferramenta na praza do Obradoiro.

Atención queridos lectores, por favor, quítense o sombreiro ante esta foto! Este home ten 77 anos,.. xa labraba na pedra cando o resto dos participantes aínda non naceramos.

Foto: aquí estamos co Buxa (maestro canteiro), Francisco Cao Camino.

Tiven a sorte de sentarme enfronte del á hora de comer e coñecelo mellor. Xa era canterio na Estrada cando, con 25 anos, emigrou ao Brasil e alí seguiu a traballar na pedra.

Sempre direi -con todo o respecto ao labor das escolas de canteiros- que este oficio hai que mamalo nas murias (nas obras).

Foto de grupo de tódolos participantes, organizadores e autoridades.

Queda outra ajoupamación de arxinas (xuntanza de canterios) antes de que remate o ano e todos aprenderemos moitas cousas máis. Espero poder asistir e dar conta do que alí aconteza.  

 

Foto: Francisco Cao Camino gravando a súa marca de canteiro na lousa,...

...que pronto pisaremos nalgunha rúa de Santiago 



CERTAME DE CANTERÍA DE PARGA - AJOUPAMACIÓN DE ARXINAS.

Mañán os arxinas (canteiros) temos xuntanza.

Celébrase a XVIII edición da Feira dos Callos e a Cantería de Parga, no concello de Guitiriz. En realidade a XVII,  xa que o certame de cantería rexurde este ano despois da suspensión do pasado ano - por mor da crise? – que non se celebrou.

Os arxinas chegan á carballeira de Parga sobre as nove da mañán para escoller un cachote de boa pedra de Parga e ás dez comeza o concurso.

Foto: Arxinas muriando (Traduc. :Canteiros traballando).

Para min é unha gozada esas primeiras horas de traballo, nas que desbastamos o bruto da peza, xa que o son da ferramenta manual de 30 arxinas (+/-) enche a carballeira e trasládanos aos tempos nos que este oficio era totalmente tradicional. E non coma nestes tempos nos que estar nun aserradeiro de pedra supón aguantar un ruído insufrible, causado polas máquinas eléctricas.

Segundo avanza a xornada vai chegando o público, que pode seguir a evolución do noso traballo e do resto da programación da feira:  música tradicional, mostra de artesanía, gastronomía, etc,...

Foto: Aquí estou escuriando na arría (Traduc.: picando na pedra).

Foto: David Iglesias Debén, xamarúa arxina da Riela das Mainas.

 (Traduc.: compañeiro canteiro da Terra das Moas).

Finalmente, ás catro da tarde, o xurado valora o noso traballo xa rematado e concedense os premios.

Os arxinas da Terra das Moas (Louriña) deixamos ben alto o noso bo facer dende que asistimos a este certame, xa que, polo menos  ata o de agora, algún de nós sempre resultou premiado.

Foto: Peza da miña autoría premiada nunha edición pasada.

  Foto: Peza de David Iglesias Debén.

                                                   Foto: Peza de Pedro José Rodriguez Álvarez, arxina da parroquia de Atios (Porriño).

As obras premiadas quedan instaladas definitivamente en diferentes espazos públicos do concello.

  

                                              Foto: Peza da miña autoría instalada na subida ao Castelo de Parga.

Tódolos amantes da canteiría temos unha cita mañán en Guitiriz, polo certame e polas boas obras de cantería que dende antigo os arxinas deixaron neste concello.

Foto: Castelo de Parga.

Foto: Pedras con historia formando parte dunha construción máis recente.

Pero sobre todo a pedra en estado natural, como a mín máis me gusta. Aquí temos unha moa con miles de anos de historia que milagreiramente sobreviviu á explotación das canteiras de Parga.

Un mundo de pedra para gozar.    

AS PEDRAS FALAN EN ALLARIZ

Hoxe inauguro exposición de escultura na sala “A Fabrica ” de Allariz. Ata alí chegou a miña colección “Pelouros”, estades convidados á inauguración que terá lugar ás 20:00h. Deixo aquí o enlace para que vexades os horarios e días de Apertura. Ademáis, os amantes da cultura castrexa poderedes ver esta reprodución a tamaño real dun guerreiro galaico coma os atopados no castro de Armea. Está instalada na alameda e polo tanto pódese en calquer momento.

A diferencia cos orixinais é que este está enteiro nunha sóa peza, coa súa cabeza, pernas,torques,etc,… e poderedes sentir a forza que transmitían estas imaxes á entrada dos castros. A función destas esculturas non está de todo clara pero asegúrovos que impón respecto.

Aproveitarei esta entrada para falarvos un pouco de Allariz incidindo nunha pedra que me deixou abraiado o día que a descubrin. Tal vez por resultarme parecida ás que tanto abundan na miña "Terra das Moas". Unha visita a este pobo, cheo de pedras que falan de tempos pasados, sabe a pouco xa que é imposible degustar tanta obra de cantería nunha soa xornada. Cando percorro os rueiros de Allariz teño esa extraña sensación de que as lousas do chan escoitan os meus pasos e nada do que faga ou incluso pense pasa desapercibido para os dinteis das portas ou os esquinais das casas. Pontes, igrexas, casas señoriais, murallas, as ruinas do castelo,…. Un mundo de pedra!.

Foto: Lumia en Sta. Mariña de Augas Santas.


Pero o mellor está a 6 Km da vila, en Sta. Mariña de Augas Santas.

Foto: Igrexa de Sta. Mariña de Augas Santas.

Aquí as construcións conteñen pedras que formaron parte doutro tempo histórico e a igrexa é impresionante. E despois baixamos ao forno da Santa, elemento da cultura castrexa cristianizado varios séculos máis tarde coa construción dunha igrexa que nunca foi rematada.

Alí as pedras parecen vixiar o ceo esperando a volta dos canteiros.

Foto: detalle do remate dunha columna no Forno da Santa.

En poucos metros xa estamos na Cibda (castro) de Armea e no recén descuberto (2011) Santuario do "Monte do Señorito".


Foto: Excavación no santuario do Monte do Señorito(2011).

A visita supón un percorrido a traves de miles de anos de historia labrados en pedra. Toda a información que precisedes está ao voso alcance nas guías que edita o concello e outras publicacións pero pouco se fala deste penedo.

Penso que estamos diante da orixe de todo o que acabo de enumerar anteriormente, a primeira das pedras sagradas de este lugar. Este é o mellor monumento de todos, levantado pola natureza e pulido polo vento e a chuvia.

Debaixo deste penedo agocharon o ouro os antigos poboadores de Galicia, os mouros, dos cales falarei proximamente. Non vin escultura mellor que esta en Allariz, está aí dende moito antes de que o home camiñase erguido. Non deixedes de falarlle a esta pedra.